بازی مرکب – نقد ۱

بازی مرکب (۲۰۲۱) – Squid Game

سمفونی مرگ

خشایار سنجری: «بازی مرکب» از آن دست سریال‌هایی است که مسیر جهانی‌شدن را در زمانی بسیار کوتاه طی کرد و به محبوبیت و جهان‌شمولی فزاینده‌ای دست یافت. ریشه چنین فراگیری گسترده‌ای را می‌توان در چند نکته خلاصه کرد. صحبت از فقر و شکاف طبقاتی موضوعی نیست که بتواند مخاطب مدرن آثار سینمایی و سریال‌ها را مجاب به تماشا کند اما شوک حسی قسمت اول و تأکید بر غریزه بقا، ذهن بیننده را به خود معطوف می‌کند و مانع از هر قضاوتی در مورد کیفیت سریال می‌‌شود. در کنار وحشت فیزیکی (شقاوت مأموران در کشتن بازیکن‌ها و تمرکز بر نمایش عریان خشونت و خون‌ریزی‌ها) مخاطب با وحشت روانی نیز مواجه است؛ به طوری که حس ناامنی و عدم تسلط بر اوضاع در ابتدای هر بازی، بیننده را درگیر کشمکشی پایدار می‌کند. استفاده هوشمندانه از موسیقی و خلق وحشت شنیداری در این قسمت، برگ برنده دیگری‌ست که مخاطب را ملزم به پیگیری می‌کند؛ نوایی که از عروسک غول‌پیکر منتشر می‌شود، به‌تدریج به نوای مرگ بدل می‌شود و با هر بار پخش آن، وحشت مضاعفی حکم‌فرما می‌شود. پس با این‌که بازیکنان این بازی را نمی‌شناسیم و سریال هنوز وارد مرحله شخصیت‌پردازی نشده است، اما با آن‌ها در بازی بی‌بازگشت مرگ و زندگی همراه می‌شویم.

در نگاه اول ممکن است «بازی مرکب» را بخشی از پروژه عظیم کره جنوبی در سریال‌سازی بدانیم؛ سریال‌‌های کره‌ای با نام کی‌دراما شناخته می‌شوند و دامنه گسترده‌ای از ژانرها (کمدی، عاشقانه، تریلر و…) را در بر می‌گیرند و هدف اصلی در این صنعت غول‌آسای کره جنوبی در سطح جهان، سرگرمی مخاطب در کنار ایجاد تصویری یگانه و وجهه‌ای مثبت از کره در میان مردم دنیاست. این سریال‌ها اغلب داستان‌هایی ساده دارند و شخصیت‌های محوری‌شان، فاقد پیچیدگی‌های مرسوم در شخصیت‌های سینمایی هستند؛ اما «بازی مرکب» تصویری تلخ و شکننده از جامعه طبقاتی کره به نمایش می‌گذارد که با آن‌چه کی‌دراما در این سال‌ها ساخته، تضادی آشکار دارد؛ این تضاد تا جایی پیش می‌رود که به بحث سیاست‌های کلان دو کشور کره شمالی و جنوبی کشیده می‌شود و خالق مجموعه، زمامداران هر دو کشور را در رستگاری مردمان ناتوان معرفی می‌کند؛ گویی حضور در کشوری پرزرق‌وبرق چون کره جنوبی نیز نمی‌تواند ذره‌ای از آلام بشری بکاهد. این موضوع که سریال را بخشی از پروژه نتفلیکس و در امتداد تولید فیلم‌های ضدسرمایه‌داری چون «حفره» یا «سکو»/ The Platform بدانیم و به دنبال یافتن تکه‌هایی از پازل این توطئه در قالب پروژه فرضی ترویج سوسیالیسم (در راستای آثاری چون «انگل») باشیم کار سختی نیست، اما این سریال فارغ از چنین نگرشی، دارای قابلیت سرگرم‌کنندگی متقاعدکننده‌ای است.

پرداختن به مفهوم عدالت همچون شمشیری دولبه است. از یک سو، نمایش بی‌عدالتی و تبعیض در جوامع بشری، مخاطب را به هم‌ذات‌پنداری با شخصیت مورد ظلم وامی‌دارد و از سوی دیگر، فیلم‌ساز یا خالق مجموعه هر لحظه در آستانه غلتیدن در دام شعارزدگی و بیان گل‌درشت مفاهیم سیاسی-اجتماعی است. در این خصوص، هوانگ دونگ-هیوک با تکیه بر اصول مرسوم قصه‌گویی و خلق خرده‌پیرنگ‌های متعدد، و همین طور با تعبیه مکرر اوج و فرود دراماتیک قصه و درگیرکردن پیاپی مخاطب، از شعارزدگی و رک‌گویی سیاسی و دام صدور بیانیه گریخته ‌است و مضامین مد نظرش را در بطن شخصیت‌هایی قرار داده که عمیقاً در گناه فرورفته‌اند؛ شخصیت‌هایی که نه سیاست‌مدارند و نه مبارز سیاسی، بلکه فقط می‌خواهد دوام بیاورند و از غریزه بقا پیروی می‌کنند.

موضوع شباهت ساختار پله‌هایی که بازیکنان را از سالن استراحت به میدان بازی می‌برد، به طرح گرافیکی نسبیت اشر، گرافیست شهیر هلندی هم یکی از نکته‌های آشکار سریال برای علاقه‌مندان جدی سینما و آثار نمایشی است. اشر بر توهم دیداری تکیه دارد. او با خلق پلکانی که با قواعد مرسوم فیزیک قابل تفسیر نیست، تعریف بدیع و تلخ‌اندیشانه‌ای از زندگی در جوامع انسانی دارد. با تامل در ساختار پلکان سریال، به مفهوم پارادوکس مثلث ناممکن پِن‌رُز نیز نزدیک خواهیم شد (همان مثلثی که به نظر می‌رسد منبع الهام کریستوفر نولان در خلق «تلقین» نیز هست)؛ ساختاری توهمی که یک چرخه پیوسته و بی‌انتهاست و با ورود به آن، دیگر خروجی متصور نخواهد بود؛ حسی که آمیخته با درماندگی مطلق است و یادآور باتلاقی که شخصیت‌های بی‌پناه سریال در آن به دام افتاده‌اند و در توهمی پایان‌ناپذیر اسیر شده‌اند؛ توهمی که توسط خالق بازی بر بازیکنان تحمیل شده است و گریزی در کار نیست.

(امتیاز ۶ از ۱۰)