گامبی وزیر (۲۰۲۰) – The Queen’s Gambit
چه‌طور بازی شطرنج برای عموم جذاب شد!
علی موسوی: فیلم‌های متعددی دربارۀ شطرنج‌بازها ساخته شده‌اند و عموماً در گیشه شکست خورده‌اند؛ اما اسکات فرانک (که از شناخته‌ترین فیلم‌نامه‌نویسان هالیوود است و علاوه بر فیلم‌نامه‌هایش مانند «شُرتی را بگیرید»، «خارج از دید» و «گزارش اقلیت» به «دکتر فیلم‌نامه» هم معروف است) به نظر می‌آید که در این سریال کوتاه نتفلیکس، موفق شده است اولین اثر تلویزیونی جذاب برای عموم بیننده را بسازد. کتاب «گامبی وزیر» را والتر تِویس نوشته است که سه کتاب دیگرش، «بیلیاردباز»، «رنگ پول» و «مردی که به کرۀ زمین افتاد» مورد اقتباس سینمایی قرار گرفته‌اند. تویس علاقۀ زیادی به شطرنج داشت و این کتاب را در ١٩٨٣ یک سال پیش از مرگش نوشت. چند فیلم‌ساز، از جمله برناردو برتولوچی و مایکل اپتد سعی کردند از آن فیلمی بسازند ولی موفق نشدند. تویس همان طور که در «بیلیاردباز»، بازی بیلیارد را برای کسانی که هیچ سررشته‌ای از آن نداشتند جالب و هیجان‌انگیز کرد، در «گامبی وزیر» این کار را با شطرنج کرده است.
تویس از چند ترفند برای جلب خواننده استفاده می‌کند. قهرمان شطرنج‌باز را دختر آفریده است تا در دنیای شطرنجی تحت سلطه مردان بیش‌تر جلوه کند. این دختر با نام بث هارمن را یتیم کرده است تا ابعاد جدیدی به شخصیت او دهد و تاثیرهای یتیم‌خانه (که آن‌جا از سرایدار میانسالی شطرنج را یاد می‌گیرد) و خانواده‌ای که او را به فرزندخواندگی می‌پذیرد (با مادرخوانده‌ای پیانیست که به خاطر عدم توجه شوهر و کمبود اعتمادبه‌نفس الکلی شده) روی او ترسیم کند. در طرف دیگر، اسکات فرانک از زمان روی‌دادن داستان در دهۀ ۱۹۶۰ نهایت استفاده را برده است. او خلاقانه از نمایش مدهای لباس و موسیقی آن زمان استفاده کرده و از ترانه‌های آن دهه هم برای روایت داستان بهره برده است؛ دهه‌ای که اوج جنگ سرد بین امریکا و شوروی بود و رقابت برای قهرمانی شطرنج جهان بین یک دختر جوان امریکایی و یک شطرنج‌باز باتجربۀ روسی به هیجان اثر اضافه کرده است.
یکی دیگر از ترفندهای اسکات فرانک این است که مسابقه‌های قهرمانی شطرنج را از شهرهای کوچک امریکا و در مکان‌هایی ساده و بی‌رنگ مانند دبیرستان شروع می‌کند و کم‌کم به مکان‌های اگزوتیک مانند مکزیک و پاریس و مسکو می‌برد. ما معشوقۀ مادرخواندۀ بث را در مکزیکو ملاقات می‌کنیم، در پاریس با آخرین مدها و آزادگی آن‌ها در عشق و زندگی مواجه می‌شویم و در مسکو عشق و علاقۀ روس‌ها به شطرنج را می‌بینیم که در خیابان‌ها و پارک‌ها مشغول این بازی هستند. فرانک از جلوه‌های بصری نیز استفاده کرده و تصور مهره‌های شطرنج روی سقف اتاق توسط بث، یکی از نمونه‌های تاثیرگذار آن است. در ضمن، دوستداران «سینما پارادیزو» می‌توانند در آخرین قسمت این سریال ادای دینی به آن فیلم کلاسیک را ببینند.
آنیا تیلر-جوی در نقش محوری بث هارمن می‌درخشد و بدون شک پس از بازی‌های خوبش در سال‌های اخیر که با «ساحره» (٢٠١۵) آغاز شد و با این سریال و کمدی عاشقانه «اِما» (٢٠٢٠) و… ادامه یافت، به‌زودی یک سوپراستار خواهد شد. ماریئل هلر در نقش مادرخواندۀ الکلی بث نیز به‌یادماندنی است. او خودش کارگردان است و فیلم‌های «خاطرات دختر نوجوان» (٢٠١۵)، «اصلاً می‌توانی مرا ببخشی؟» (٢٠١٨) و «روزی زیبا در محله» (٢٠١٩) را از او دیده‌ایم. قسمت‌های آخر «گامبی وزیر» کمی سانتی‌مانتال و هالیوودی می‌شود ولی در کل، اثر خوب و دیدنی‌ای است. (امتیاز ٧ از ۱۰)