جشنواره ریفکین (۲۰۲۰) – Rifkin’s Festival
زندگی در فیلم‌ها
علی موسوی: شایع شده بود که «جشنواره ریفکین» شاید آخرین فیلمی باشد که توسط وودی آلن ساخته می‌شود. پس از جنجال‌های ناشی از ادعای سوءاستفاده جنسی توسط پسرش رونان فارو، با حمایت پارتنر سابق وودی، میا فارو، او مانند یک جذامی از سوی جامعه سینمای آمریکا طرد شد. این بایکوت در انتخاب بازیگران فیلم نیز منعکس شده است و بر خلاف فیلم‌های دیگر آلن که مملو از ستارگان هستند، در «جشنواره ریفکین» نشانی از هیچ سوپراستاری نیست. آلن در گفت‌وگویی این طور گله کرده است: «پیدا کردن بازیگران را دشوار یافتم. هنرپیشه‌های مرد و زن یکی پس از دیگری به من جواب رد دادند. مطمئنم که بعضی از آن‌ها صادقانه باور کردند که من تجاوزکارم؛ هنوز درنیافته‌ام که آن‌ها چه‌طور این گونه با قاطعیت قبول کرده‌اند. بی‌گمان عده‌ای از بازیگران فکر کردند که با ردکردن پیشنهاد‌م کار شریفی انجام می‌دهند. این حرکت‌شان در صورت گناهکار بودن من می‌توانست بامعنی باشد، ولی از آن‌جایی که نبودم آن‌ها فقط داشتند یک مرد بی‌گناه را آزار می‌دادند.»
وودی آلن این روزها درگیر ساخت فیلم بعدی‌اش در پاریس است اما شاید فکر این‌که «جشنواره ریفکین» ممکن است آخرین فیلمش باشد، از آن برای ادای احترام به فیلم‌هایی استفاده کرد که در طول زندگی‌اش دوست داشته است؛ حتی می‌توانست نام این فیلم را «زندگی من در فیلم‌ها» بگذارد.
شخصیت اصلی یا همان «شخصیت وودی آلن» فیلم، نویسنده‌ای به نام مورت ریفکین است که در جشنواره‌ای بین‌المللی در شهر سن سباستین حاضر می‌شود، به همراه همسرش سو که روابط عمومی فیلم جدید کارگردانی به نام فیلیپ است. این‌جا هم با یکی از ایده‌های آشنای سینمای وودی آلن طرفیم که ناجور بودن زوج‌ها و یافتن جفت مناسب است. سو با فیلیپ رابطه دارد و ریفکین گلویش پیش یک پزشک متاهل اسپانیایی به نام جو گیر می‌کند. جو و ریفکین سلیقه سینمایی یکسانی دارند و از برگمان، فلینی، تروفو، آنتونیونی، گدار، بونوئل و حتی کلود للوش می‌گویند؛ و زمانی که جو اعتراف می‌کند که فیلم فیلیپ را تظاهرآمیز می‌داند، ریفکین حتی بیش‌تر شیفته‌اش می‌شود.
این پنجمین همکاری والاس شان با آلن است که سال ١٩٧٩با «منهتن» آغاز شد ولی این نخستین بار است که او نقش اصلی را ایفا می‌کند. با شنیدن دیالوگ‌های ریفکین به‌راحتی می‌توان آلن را تصور کرد که اگر خودش این نقش را بازی کرده بود، فیلم شخصی‌تر هم به نظر می‌رسید. شاید هم آلن احساس کرد در ٨۴ سالگی زیادی برای نقش مردی مسن است که علاقۀ یک پزشک چهل‌وچند ساله جذاب اسپانیایی را کسب می‌کند و برای همین والاس شان ٧۶ ساله را انتخاب کرد! همه بازی‌ها مانند اکثر فیلم‌های آلن سطح بالایی دارد و نبود ستاره‌ها حس نمی‌شود.
«جشنواره ریفکین» از نظر شخصیت‌پردازی و فیلم‌نامه، در زمره بهترین فیلم‌های آلن قرار نمی‌گیرد اما موضوعی که این فیلم را به‌خصوص برای سینمادوستان جذاب کرده است، بازسازی صحنه‌هایی از فیلم‌های محبوب آلن است، از جمله «هشت‌ونیم»، «همشهری کین»، «ژول و جیم»، «ازنفس‌افتاده»، «ملک‌الموت»، «یک مرد و یک زن»، «سکوت» و «مهر هفتم». گرچه آلن در فیلم‌های قبلی‌اش هم به این کارگردان‌ها و فیلم‌ها، مثلاً با بازسازی طنزآلود صحنه‌هایی از «مهر هفتم» و «پرسونا»ی اینگمار برگمان در «عشق و مرگ» یا با الهام‌گیری از آثار فدریکو فلینی در «خاطرات استارداست» ادای احترام کرده بود، این نخستین بار است که آلن به‌صراحت به فیلم‌ها و کارگردانان مورد علاقه‌اش اشاره می‌کند.
آلن از فضاهای شهر سن سباستین هم استفادۀ خوبی کرده است و طبق معمول یک مدیر فیلم‌برداری درجه یک را به خدمت گرفته است؛ «جشنواره ریفکین» چهارمین همکاری او با ویتوریو استورارو است.
آیندۀ وودی آلن چیست؟ او در کتاب خاطراتش اعتراف می‌کند: «من فیلم‌سازی را دوست دارم اما اگر هرگز فیلم دیگری نسازم، ناراحت نمی‌شوم. از نمایش‌نامه‌نویسی لذت می‌برم و اگر کسی آن‌ها را اجرا نکند، دلگیر نمی‌شوم. نوشتن کتاب روحیه‌ام را شاد می‌کند اما اگر کسی کتاب‌هایم را منتشر نکرد، راضی‌ام که برای خودم بنویسم؛ با این اطمینان که اگر نوشته‌ام خوب باشد، روزی توسط مردم کشف و خوانده می‌شود و اگر بد بود، همان بهتر که کسی آن را نبیند. در هر صورت، وقتی از این دنیا رفته باشم، هر رویدادی که برای کارهای من بیفتد، دیگر اهمیتی ندارد.»
در سالی که کمبود فیلم‌های خوب به‌وضوح مشهود بود، «جشنواره ریفکین» حداقل یک لذت نادر را، به‌ویژه برای شیفتگان و خوره‌های سینما به ارمغان آورد و حتی می‌توانست برای وودی آلن یک خداحافظی مناسب با سینما باشد. (امتیاز ۶ از ۱۰)