انیمیشن ایرانی (۱۳۹۹) – Iranian Animation
این کار دیوانه‌هاست!*
رضا حسینی: خلاصه طرح «انیمیشن ایرانی» و آن‌چه از صحبت‌های کارگردانش برمی‌آید، شاید این مستند را مناسب انیمیشن‌دوستان یا طرفداران جدی این حوزه از فیلم‌سازی نشان دهد، اما اگر کمی هم اهل مطالعه یا کنجکاو تاریخچه کارتون و انیمیشن باشید، فقط کافی است لحظه‌های ابتدایی این اثر پژوهشی و تاریخ‌نگارانه را تماشا کنید تا ناگهان به خودتان بیایید و ببینید که زمانی حدود نود دقیقه درگیر دیدنش بوده‌اید!
«ملا نصرالدین با زمان پانزده ثانیه، قدیمی‌ترین انیمیشن ایرانی است که تا کنون یافت شده؛ فیلمی که در نیمه دوم سال ۱۳۳۶ در اداره کل هنرهای زیبا ساخته شد و دو سال بعد، انیمیشن ایرانی پایه‌گذاری شد… انیمیشن در ایران زمانی آغاز شد که حدود پنجاه سال از پیداش آن در جهان می‌‌گذشت.» البته که همه چیز در حد این اطلاعات اولیه برای اغلب تماشاگران جذاب باقی نمی‌ماند و رفته‌رفته جزییات تاریخی مختلفی به میان می‌آیند که خودشان با وجود بار آکادمیک از دو منظر حائز اهمیت و دارای جذابیت برای گروه بزرگی‌تری از تماشاگران هستند: اول گفتار متن روان و جذابی که همراه تصاویر شده است و دوم، عکس‌ها و فیلم‌های آرشیوی متنوعی که مهرداد شیخان جمع‌آوری کرده و از تنوع و تعددشان هم می‌شود فهمید کار بس دشواری برای گردآوری‌شان صورت گرفته است؛ به‌خصوص در این سرزمین که تقریباً در هیچ عرصه هنری‌ای یک بانک اطلاعاتی جامع و کامل وجود ندارد. خود شیخان در این باره در گفت‌وگویی با «هنرآنلاین» اشاره کرده که در ابتدای کار پژوهش، چه‌قدر رسیدن به یک خط روایی مستقیم و گویا دشوار بوده است، از بس که منابع تحقیق پراکنده و دور از دسترس و گاه غیرموثق بودند؛ یا این‌که بعضی از منابع و مصالح اطلاعاتی در گذر زمان فراموش یا مستهلک شده بودند: «اما از جایی به بعد، در پژوهش‌ها و پیگیری‌ها با موارد تازه و دست‌اولی مواجه شدم. این اتفاق مانند کشف هیجان‌انگیز بود و خودبه‌خود مثل موتور محرکه، پروسه را پیش می‌برد. آرشیو‌های فیلمخانه ملی ایران، موزه سینمای ایران، تلویزیون، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ارتش، افراد و حتی مهاجران، بخش‌های زیادی از امکان این جست‌وجوها را فراهم کردند.» جالب است که او با وجود این‌ها، باور دارد که انیمیشن ایرانی فقط می‌تواند آغاز یک سری از پژوهش‌ها درباره انیمیشن ایرانی باشد و هنوز خیلی چیزها درباره این هنر مغفول مانده‌اند.
از دیگر اطلاعات جذاب اولیه فیلم – که تمامی ندارند – می‌توان به معرفی پرویز اوصانلو اشاره کرد که نخستین تحصیل‌کرده انیمیشن ایران بوده است و حتی به دانشگاه UCLA رفته و تجربه همکاری با گروه تولید انیمیشن کلاسیک والت دیزنی «زیبای خفته» را دارد. حالا اگر می‌خواهید به ناب بودن اطلاعات «انیمیشن ایرانی» پی ببرید فقط کافی است همین مورد را در منابع فارسی‌زبان آنلاین جست‌وجو کنید تا ببینید چه چیزی دست‌تان را می‌گیرد. آن‌وقت حتماً قدر این مستند را بیش‌تر خواهید دانست و فرصت تماشای آن را از دست نخواهید داد.
*جمله یکی از دانشجویان ممیز در اواخر فیلم
(امتیاز ۸ از ۱۰)
اولین انتشار: شماره ۵۸۰ ماهنامه «فیلم» بهمن ۱۳۹۹، ویژه‌نامه سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر